Met het oog op het ontwikkelen van een samenhangende structuur en een herkenbare identiteit voor het stadsdeel Hoog Kortrijk schreven stad en intercommunale Leiedal begin 1990 een meervoudige stedenbouwkundige wedstrijd uit. Zo kon dit stadsdeel als een volwaardig deel van de stad gaan functioneren. De opdracht bestond erin om ,,een stedenbouwkundig plan te ontwikkelen dat tot doel heeft het gebied Hoog Kortrijk zo te structureren dat de expansiemogelijkheden van het gebied worden versterkt. Vervolgens moesten de verspreide functies tot een stedelijk geheel samengroeien, zodat er dientengevolge een herkenbaar beeld ontstaat en tenslotte moest er een sterke band met de binnenstad worden uitgebouwd zodat beide polen van het oude en het nieuwe elkaar verrijken en één geheel uitmaken”. (1)
De deelnemers waren niet van de minste: Stéphane Beel (B), Rem Koolhaas (NL), Bernardo Secchi (IT) en Bob Van Reeth (B). De Italiaanse stedenbouwkundige Bernardo Secchi was de laureaat.
Hoog Kortrijk, de KAM, het (niet gerealiseerde) beeldenpark, naast de nieuwe stedelijke begraafplaats, de (niet-gerealiseerde) tramway Hoog Kortrijk – centrum, de Grote Markt, het Schouwburgplein, het cultuureiland Buda, de ,,autoroute des grenouilles’’, het zijn de locaties waarover je de voorbije 25 jaar in Kortrijk niet kon spreken, als je de naam van Secchi niet te berde bracht. Secchi werd ereburger van de stad in 2002.
Op 21 september 2000 kon ik toen nog in HN beroepshalve en in volle aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen schrijven: ,,Kortrijk realiseerde met zijn heraanleg van de doortocht Grote Markt-Leiestraat-Graanmarkt het duurste project op dat vlak en scoort ook kwalitatief zeer hoog. Het resultaat mag dan ook gezien worden. Kortrijk oogst alom lof met die realisatie, zelfs tot in het buitenland. Van de strakke lijnen en principes die de Milanees Bernardo Secchi en Catalaan Jordi Farrando uittekenden, werd bij de realisatie nauwelijks afgeweken. Voor de zwakke weggebruiker is het opnieuw aangenaam vertoeven op de Grote Markt. Er zijn opnieuw gezellige terrassen, waar je kan verpozen onder het gefilterde zonlicht van de Valse Christusdoorn. En koning auto werd door het eenrichtingsverkeer en het beperkte aantal parkeerplaatsen — een aanvaardbaar compromis — flink aan banden gelegd. Hadden we punten moeten geven voor duurzame materialen, dan was ook daar een tien bijna verplicht geweest.’’ Veertien jaar later zijn de eerste slijtageverschijnselen aan de dure materialen goed zichtbaar, maar dat zal ook wel te maken hebben met het feit dat het plein voor van alles en nog wat zeer intensief gebruikt wordt.
Gleditsia’s
Het plein moest de toprealisatie worden tijdens de legislatuur van toenmalig burgemeester de Bethune en het oogstte nog voor de afwerking in 1999 algehele goedkeuring. Landschapsarchitect Denis Dujardin: ,, Ondanks het feit dat het plein er nog onafgewerkt bijligt, durf ik toch zeggen dat het er goed zal uitzien”, begint Dujardin. ,,Er is met uitstekende materialen gewerkt, natuursteen in diverse soorten en bewerkingen. Dit staat garant voor duurzaamheid op lange termijn. Wat opvalt is de soberheid. Er is niet ‘over-gedesigned’ geworden wat een samenhangende rust oplevert.”
,,De boomkeuze, de Gleditsia, vind ik ronduit schitterend. Ze hebben een boomkruin die het licht filtert en dat zorgt voor een soort efemeer waas dat de ruimte omspant. Ik vind het positief dat de Graanmarkt volledig in de heraanleg betrokken is geweest en nu pas als plein aansluiting vindt op de Grote Markt.”
De Grote Markt met de gleditsia’s, verkeersluw.
,,Interessant is dat het autoverkeer ondergeschikt is aan de passant. Kortrijk keert gelukkig niet terug naar de vorige eeuw – zoals in Gent het geval is – door de auto volledig te bannen. Als de auto traag rijdt, brengt hij toch een zeker animositeit. Ik heb wel vragen bij de oversteekbaarheid van het plein aan de zuidkant waar het lange balkvormige element parallel loopt met de rijweg. Ik vrees dat het psychologisch de snelheid op deze weg zal verhogen waardoor de straat moeilijk oversteekbaar wordt, vooral omdat die lijn al aan de Doornikstraat start. De toekomst moet uitwijzen hoe dit heringerichte plein een interessante verknoping wordt met de rest van de stad.”
Toch geen rancune dat Kortrijk graag buitenlanders als Secchi en Farrando in huis haalt voor de herinrichting van de openbare ruimte?
,,Het lijkt me niet meer dan normaal dat een buitenlander als expert zijn hoofd buigt over de herinrichting van een stad. Ik heb meer moeite met het feit dat Secchi de nieuwe begraafplaats op Hoog Kortrijk ontwierp omdat begraven meer een cultuurgebonden gegeven is dan een marktplein dat een mondiaal karakter bezit.”
Bij de heraanleg van de Grote Markt zat het venijn uiteindelijk in de staart. De kiosk was een uitloper van de plannen van Bernardo Secchi. Bij de heraanleg van de Grote Markt moest het bestaande krantenstalletje verdwijnen en plaats maken voor eentje dat 187.000 euro kostte. Het bleek de voorbode van het al even dure designtoilet aan de Sint-Rochuskerk tijdens de legislatuur De Clerck 1.
Voor het onder Sansen afschuwelijk uitgevoerde Schouwburgplein dacht de Bethune ook de hulp in te roepen van Secchi. Een glazen luifel die het plein zou overspannen vanaf de Doornikstraat tot aan de ingang van het Schouwburgplein, moest het plein redden. Secchi zag dat wel zetten; hij had iets gelijkaardigs gerealiseerd in Antwerpen. Maar zover kwam het nooit. De vrij dure Strébelle-fontein op dit plein gooide roet in het eten, evenals de verlieslatende exploitatie van de parkeerkelder onder dit plein.
Kortrijk had in die jaren amper één ondergrondse parkeerkelder en de plannen voor een tweede onder de Veemarkt, werden flink gecontesteerd door de toenmalige oppositie SP.a (het kan verkeren!) en Groen Ze vonden hun argumenten bij niemand minder dan… Secchi. Die had zich namelijk laten ontvallen dat je het gebruik van parkeerkelders organisch moet laten groeien. ,,Als de eerste geen succes is, moet je er zeker nog geen tweede bouwen,’’ citeerde Marc Lemaitre Secchi. Zijn partijgenoot Philippe De Coene lichtte zelfs toenmalig Vlaams minister van mobiliteit Stevaert erin, dat de plannen voor meer dan 500 wagens ondergronds totaal niet strookten met de mobiliteitsconvenant.
Begraafplaats
2002 was een topjaar voor Secchi en zijn vennoot Paola Vigano. De nieuwe begraafplaats moest in dit voor Kortrijk culturele jubileumjaar eindelijk in gebruik genomen worden. Na een rel omtrent het scheve kruis dat de vrijzinnigen in Kortrijk deed steigeren, werd er dan toch in schoonheid geëindigd. De artistieke opening van de begraafplaats Hoog Kortrijk was een organisatie van Anno’02 en het centrum voor Architectuur & Design (cAD). Ze organiseerden op 24, 25 en 26 mei een internationaal symposium over het werk van Secchi en Vigano op Hoog Kortrijk. Internationaal gerenommeerde sprekers, urbanisten en architecten passeerden hierbij de revue.
De begraafplaats die opgaat in het landschap.
Secchi over het ontwerp: ,,De nieuwe begraafplaats is een plaats in het landschap. Zij is gesitueerd aan de rand van de stad, op de overgang tussen stad en platteland, de overgang tussen bebouwing en grote open ruimten. Daarom kan ze niet gelijken op een traditioneel stedelijk kerkhof dat bestaat uit smalle paden en graven, stenen en bomen en gelijkt op de straten en huizen van de stad. De begraafplaats van Hoog-Kortrijk is een begraafplaats in een landschap en wil de fundamentele kenmerken van dat prachtige landschap van deze regio laten zien.”
Op het hellend vlak naast de toegangsweg plaatste de Kortrijkse kunstenaar Paul Van Rafelghem zijn tombetafel of dodentafel. Dit op vraag van ontwerper Bernardo Secchi. Van Rafelghem ontmoette Secchi tien jaar ervoor al. Toen was alles van Hoog Kortrijk, en dus ook de nieuwe begraafplaats, nog maar embryonaal aanwezig in de geest van de Italiaanse urbanist. ,,Die begraafplaats in dat aflopende landschap had hij toen wel al vast als idee”, vertelt de kunstenaar. ,,Hij vond mijn kunst perfect passen bij hetgeen hij wou met die begraafplaats.”
Secchi had iets met de KAM; het leek wel alsof hij er de stad wou voor behoeden om in die richting al te zeer uit te waaieren. Zijn oorspronkelijke idee om de verkavelingen er tegen te houden met een beeldenpark werd gekelderd onder druk van de projectontwikkelaars. Uiteindelijk probeerde de urbanist te redden wat er nog te redden viel zoals de enclave van het volledig ingesloten natuurreservaatje De Kleiputten. Hij was zich ten volle bewust van de amfibieëntrekroute naar dit gebied. Hij voorzag als ontwerper van Hoog Kortrijk dwars door de verkaveling Ten Houtte een groene corridor die moest verhinderen dat het reservaat ooit afgesneden zou geraken van zijn hinterland en voedingsbodem. Deze corridor noemde hij ,,l’autoroute des grenouilles”. Milieujongens moesten met lede ogen aanzien hoe het amfibieënbestand in het enige reservaat dat de Kortrijkse deelgemeente telt fors achteruit boerde. Vooral de salamandersoorten leden onder het feit dat de omgeving van Ten Houtte steeds meer volgebouwd geraakt.
Buda
De lelijke serviceflats en sociale woningen lijken het tegendeel te willen bewijzen, maar Buda was een hotspot voor burgemeester De Clerck die de baron opvolgde. Het stadsbestuur begon al in 1999 aan de herontwikkeling van het stadsdeel, waar toen slechts 700 (veelal bejaarde) mensen woonden. Door het vertrek van de oude industrie was de Budawijk in de jaren ‘80 en ‘90 leeggelopen. Een kolfje naar de hand van de Italiaan om hieraan een nieuwe invulling te geven. Onder impuls van de Italiaanse stedenbouwkundige Bernardo Secchi koos de stad voor een culturele herbestemming.
De toren van de leegstaande Tack-brouwerij werd als eerste opnieuw aangekleed. Architect Stéphane Beel bouwde er studio’s voor podiumkunstenaars. De paardenstallen van de brouwerij werden verbouwd tot een expositieruimte. Het stadsbestuur pakte ook de oude Pentascoop aan, die na het vertrek van uitbater Kinepolis naar de rand van Kortrijk stond te verkommeren. De Pentascoop is werd opnieuw een goed draaiende arthouse-cinema met drie zalen en een bereik van 34.000 bezoekers per jaar. Twee cinemazalen werden heringericht als dans- en theaterzalen.
Maar de missie van het kunsteneiland Buda leek pas helemaal geslaagd toen ook de Budafabriek, met de nodige toeters en bellen werd geopend om de hoge ambities waar te maken. De Budafabriek is het sluitstuk van het stadsvernieuwingsproject op het eiland. De jongste telg in de Budafamilie is gevestigd in de voormalige textielfabriek Desmet- Dejaeghere aan het water. De fabriek stond meer dan tien jaar leeg. Jarenlang palaverde het stadsbestuur over een herbestemming. Iedereen was het eens over een culturele invulling, alleen wist niemand welke. De Budafabriek werd een ontmoetingsplaats voor kunstenaars, ondernemers en wetenschappers.
Landschap van Paul Deroose rond de uitbreiding van houtbedrijf Vandecasteele in Aalbeke. (2)
—————————————–
(1) Wikipedia, zoekterm Hoog Kortrijk.
(2) De fel gecontesteerde uitbreiding van het houtbedrijf Vandecasteele in Aalbeke, maar ook hier drukte de Milanees zijn stempel. http://kortrijklinksbekeken.skynetblogs.be/archive/2008/10/20/verrassende-wending-in-affaire-vandecasteele-aalbeke.html
Blog about gardenphilosophy,
Patrick Ghyselen's Blog 